Τι είναι το Genus Loci και γιατί πρέπει να σε νοιάζει;

Έχετε ακούσει τον όρο Genus Loci; Εάν δεν είστε επαγγελματίας του σχεδιασμού τοπίου, υποθέτω ότι η απάντηση είναι σίγουρα όχι. Αλλά ακόμα κι αν είστε – εξακολουθεί να φαίνεται πολύ πιθανό αυτός ο όρος να μην είναι οικείος. Και γιατί πιστεύω ότι πρέπει να σε νοιάζει – ανεξάρτητα από το ποιος είσαι;

Στην κλασική ρωμαϊκή θρησκεία, ένα genius loci ήταν το προστατευτικό πνεύμα ενός τόπου. Συχνά απεικονιζόταν στη θρησκευτική αγιογραφία ως μια φιγούρα που κρατούσε χαρακτηριστικά όπως κερατοειδές, πατέρα (κύπελλο σπονδής) ή φίδι. Ήμουν στη Ρώμη το περασμένο καλοκαίρι και παρατηρούσα συχνά το μοτίβο του φιδιού. Υπήρχαν Genus loci (πνεύματα) για να προστατεύουν τα σπίτια, τους δρόμους, τις πόλεις, τους ναούς, ακόμη και ολόκληρη τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία.

Στην αφήγηση (ιδιαίτερα επιστημονικής φαντασίας και φαντασίας) υπάρχει ένα κοινό τροπάριο των genius loci – όπου κάποιοι άνθρωποι είναι μέρη. Το Genius Loci είναι ένα μέρος ή μια τοποθεσία, αλλά με μυαλό. Είναι αισθανόμενοι πλανήτες ή τοπία – όπως η Πανδώρα στην ταινία Avatar. Ή μπορούν να εντοπιστούν περισσότερο σε μια περιοχή ή ακόμα και σε μια πόλη ή έναν δρόμο.

Στη χρήση του σχεδιασμού τοπίου, genius loci συνήθως αναφέρεται στη χαρακτηριστική ατμόσφαιρα μιας τοποθεσίας ή συχνά μας αρέσει να λέμε «το πνεύμα του τόπου». Οι περισσότεροι σχεδιαστές το χρησιμοποιούν αυτό καθώς μιλάει με υψηλό πνεύμα σχεδιασμού και δεν λένε πραγματικά ότι τα πνεύματα ζουν σε ένα μέρος. Αναφέρονται όμως στις λεπτομέρειες και το πλαίσιο του τόπου. Η ιστορία, η γηγενής φύση και όλα τα πράγματα που συνθέτουν αυτό που ήταν και είναι τώρα ένα συγκεκριμένο κομμάτι γης.

Valtellina Valley, Ιταλία, καλοκαίρι 2017 από τη Rochelle Greayer.

Ο Αλεξάντερ Πόουπ, Βρετανός ποιητής και μεταφραστής της Ιλιάδας και της Οδύσσειας έγραψε τα εξής:

Συμβουλευτείτε την ιδιοφυΐα του τόπου σε όλα.
Αυτό λέει στα νερά ή να ανέβει, ή να πέσει.
Ή βοηθά τον φιλόδοξο λόφο των ουρανών να ανέβει,
Ή σέσουλες σε κυκλικά θέατρα την κοιλάδα?
Καλεί στη χώρα, πιάνει ανοιχτά ξέφωτα,
Ενώνει τα ξύλα που επιθυμούν και διαφοροποιεί τις αποχρώσεις από τις αποχρώσεις,
Τώρα σπάει, ή τώρα κατευθύνει, τις προορισμένες γραμμές.
Ζωγραφίζει καθώς φυτεύετε και, καθώς εργάζεστε, σχεδιάζει.

από Επιστολή IV, προς τον Ρίτσαρντ Μπόιλ, κόμη του Μπέρλινγκτον.

Αυτός ο στίχος είναι το θεμέλιο των πιο ευρέως αποδεκτών αρχών σχεδιασμού τοπίου. Ο σχεδιασμός για το τοπίο πρέπει πάντα να προσαρμόζεται στο πλαίσιο όπου βρίσκεται. Παρομοίως, οι αρχιτέκτονες μιλούν για τη δημιουργία τοποθεσιών είναι στο ίδιο είδος.

Αλλά εδώ είναι που γίνεται πραγματικά ενδιαφέρον. Πάνω στο blog Τοποθεσίασυνάντησα μια αναφορά σε ένα βιβλίο που ονομάζεται Spirit of Place: Letters and Essays on Travel του διάσημου ταξιδιωτικού συγγραφέα Λόρενς Ντάρελ. Ιδού το απόσπασμα:

«Όσο οι άνθρωποι συνεχίζουν να γεννιούνται Έλληνες ή Ιταλοί ή Γάλλοι, οι πολιτιστικές τους παραγωγές θα φέρουν την αλάνθαστη υπογραφή του τόπου». Προτείνει ότι αν μπορούσατε να εξοντώσετε τους Γάλλους με ένα πλήγμα και να επανεγκαταστήσετε τη χώρα με τα Τάρταρα, μέσα σε δύο γενιές θα επέστρεφαν τα εθνικά χαρακτηριστικά – συμπεριλαμβανομένης της ανήσυχης μεταφυσικής περιέργειας, της τρυφερότητας για καλή ζωή. «Αυτή είναι η αόρατη σταθερά σε ένα μέρος με το οποίο ένας απλός τουρίστας μπορεί να έρθει σε επαφή απλώς καθισμένος με ένα ποτήρι κρασί σε ένα Παρίσι μπιστρό.»

Η γη μας και τα χαρακτηριστικά του κομματιού της γης όπου ζούμε επηρεάζουν τόσο πολύ το ποιοι είμαστε πολιτιστικά; Νομίζω ότι ναι, αλλά μετά όχι. Θα ήθελα πολύ να το συζητήσω με μια στοχαστική ομάδα ανθρώπων σε μια φιλόξενη παμπ κάπου — αλλά ελλείψει αυτού, θα ήθελα πολύ να ακούσω τις σκέψεις σας για αυτό…

Και αν είναι αλήθεια… τι κάνουμε για τον κόσμο που φτιάχνουμε συνεχώς; Οι πόλεις μας, τα κτίριά μας, οι κήποι μας; Ή τι θα μας κάνουν;